Ақшаны «теңге» деп атау идеясы белгілі қазақстандық экономист Саук Тәкежановқа тиесілі болды. Бұл түрік атауының тарихи нұсқаларына байланысты - «танга», «донга», «тенга».
Теңге бейнесінің алғашқы эскиздерін дизайнерлер Меңдібай Алин, Тимур Сүлейменов, Ағымсалы Дүзелханов және Хайрулла Габжалилов жасады. Олар өз жұмысын Қазақстан тарихы мен мәдениетін зерттеуден бастады.
1993 жылдан бастап теңгенің дизайны бірнеше рет жаңартылды. Жаңа қазақстандық теңгенің құрамында мәдениет пен тарих элементтері болды. Біздің еліміздің банкноталарында тарихи тұлғалар мен әйгілі сәулет құрылыстары бейнеленген. Қазақстандық валютада қазақ және орыс тілдерінде жазулар бар. Екі тілді ұлттық валюта біздің елден басқа жерде кездеспейді.
Хайролла Габжалилов өзім туралы: «Мен сурет салуды бала кезімнен бастап бастадым. Мектепте ... Мен қабырға газетін шығардым. Әскерде ол графикалық дизайнер де болды. Мен Самарқанд сәулет-құрылыс институтын және онымен қатар өнер мектебін бітірдім. Чехияның жоғары көркемсурет мектебінде тағылымдамадан өтті. Біраз уақыт ол Киевте жұмыс істеді. Ол республиканың үздік каллиграфы деп танылғандықтан, ол Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің ұйымдастыру бөлімінде жұмыс істеді. Мұндай факт менің өмірбаянымда да бар. Қазір мен жұмыс істейтін және мен басқаратын «Сәттілік» бизнес орталығы орналасқан ғимаратты да өзімнің жобаммен жасадым. Яғни, мен өз жұмысымды ұмытпаймын - мен әлі күнге дейін жобалаумен және құрылыс жұмыстарымен айналысамын »(« Казахстанская правда »газетіне берген сұхбаттан, 20 қыркүйек 2003 ж.).
Қазақстандық банкноталар қалай өзгерді
Біріншісі - портрет - 1-ден 100-ге дейінгі номиналы бар теңгенің сериясы қазақстандықтар үшін ең жақсы есте қалатын шығар, және көбісі оны ең әдемі деп санайды. Сериалдың тұжырымдамасы алдыңғы жағында тарихи тұлғаларды және олардың айналасындағы бөлшектерді бейнелеу болды. 1 теңгеге философ және ғалым Әл-Фарабидің портреті, ал сырт жағында оның геометриялық құрылымдары мен формулалары тұрды. 3 теңгеден олар халық ақыны және ақын Сүйінбай Аронұлының портретін, ал артқы жағында Іле Алатауының тауларын бейнелеген.
5 теңгеге композитор Құрманғазының портреті, ал артқы жағында - өзі өмір сүрген және жұмыс істеген аймақты бейнелейтін кесенелер кешені - Батыс Қазақстан облысы тұрды. 10 теңгеге саяхатшы Шоқан Уалихановтың портреті және Оқ-Жетпес тауына қарайтын көркем пейзаж орналастырылды. 20 теңгеге - Абайдың портреті және оның туындылары негізінде сұңқармен аңшының суреті. 50 теңгеге - Әбілқайырдың портреті және Маңғыстаудың қазақтардың өнерін бейнелейтін тастағы суреттер. 100 теңгелік жоғарғы банкнотта - Абылай ханның портреті және Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі орналастырылды.
Алғашқы банкноттардың түс схемасы - көк, жасыл, қоңыр, қызыл және күлгін - барлық келесі банкноталар үшін түс коды болды.
Теңге купюраларынан басқа 1993 жылы қағаз тиындардың аз тиражы да басылып шығарылды, олар уақытша шығарылмаған монеталарды уақытша алмастырды.
Уақыт өте келе теңгенің айырбас бағамы төмендеп, жаңа купюраларды басып шығару қажеттілігі туындады. Үшінші сериядағы банкноттар әл-Фарабидің портреті бар профильде және номиналы 200-ден 1000-ға дейін, содан кейін 10000 теңгеге дейін пайда болды.
2006 жылға қарай алғашқы қазақстандық банкноттардың қорғаныс деңгейі ескірді, ал оларды қолдан жасау фактілері жиілей түсті. Сонымен қатар, Ұлттық Банк банкноттарды бірыңғай стандартқа келтіру туралы шешім қабылдады, өйткені оларды басып шығару кезінде олардың өлшемдері мен басқа параметрлерінде сәйкессіздік болды. Банкноталардың үшінші сериясы - «Бәйтерек» осылай пайда болды. Оларды алдыңғы жағындағы ортақ сурет - «Астана-Бәйтерек» монументі, әнұран ноталарының үзінділері, жартас бейнесі және ашық алақан біріктірді.
Артқы жағында Қазақстанның заманауи архитектурасы және әртүрлі аймақтардың табиғи ландшафттары бейнеленген: дала, Көлік министрлігі және Қорғаныс министрлігі (200 теңгеге); теңіз, Астана әкімдігі мен Қаржы министрлігінің ғимараты (500 теңгеге), Президенттік мәдениет және Батыс Қазақстан ландшафты орталығы ғимараты (1000 теңгеге); Алматыдағы Мемлекеттік опера және балет театры және таулы көл (2000 теңгеге), Тәуелсіздік монументі және «Қазақстан» қонақ үйі (5000 теңгеге); каньондар фонындағы президенттік резиденция (10000 теңге). Банкноталардың төртінші және соңғы сериясы 2011 жылдан бастап енгізілген. Дизайн бойынша олар 2006 жылғы банкноттарға өте ұқсас, бірақ алдыңғы жағындағы Бәйтеректің орнын «Қазақ Елі» монументі алды. Әйтпесе, олардың түсі мен мөлшері ескілерден ерекшеленбейді. Банкноталардың артқы жағында Қазақстанның әр түрлі аймақтары бейнеленген: Каспий теңізі, Үстірт үстірті, Ертіс өзені, Іле Алатауы және Алматы, Ақорданың сәулет ескерткіштері.
Халықаралық банкноттар қауымдастығының (IBNS) нұсқасы бойынша қазақстандық банкноттардың естелік айналымы әлемдегі ең әдемі деп бірнеше рет танылды. Тәуелсіздіктің 20 жылдығына орайластырылған 10000 теңгелік банкнот 2011 жылы байқауда жеңіске жетті, 2013 жылы ең жақсы
банкнот 5000 теңгелік купюраны, ал 2014 жылы Күлтегін мүсінінің үзіндісімен 1000 теңгені құрады.
Қазақстандық монеталар қалай өзгерді
Осы кезге дейін теңгенің 4 сериясы шықты. Бірінші ақшамыз Ұлыбританияда басылып шықты. 1995 жылы өз банкнот фабрикамыз ашылды.
Ұлттық валютаның екінші легі Қазақстанда басылып шықты. Жаңа серия «Әл-фараби» деп аталды.
Ұлттық валютамыздың үшінші буыны 2006 жылы Бәйтерек бейнесімен жарық көрді.
Бұл жолы дизайнерлер ақша бетінде тек Қазақстанның тарихын ғана емес, сәулеті мен табиғатын да сыйғызуға тырысты. Теңгенің бетінде ашық алақан, Тұңғыш Президенттің қолы, әнұранның ноталары басылды.
Қазір айналымда номиналы 1, 2, 5, 10, 20, 50 және 100 теңге болатын монеталар бар. Биылғы жылы номиналы 200 теңге болатын жаңа монета шықты.
Сарапшылардың пікірінше, қағаз ақшаның тез тозуынан бөлек, соңғы уақытта ұсақ ақшаның тапшылығы да 200 теңгелік монетаның айналымға енуіне түрткі болған
2020 жылдан бастап 200 теңгелік қағаз ақша темір монетаға айналды.
Сарапшының пікірінше, соңғы кездері ұсақ ақшаның тапшылығы да 200 теңгелік монетаның айналымға енуіне түрткі болған.
"Қағаз ақша айналымнан тез шығып қалады. Жыртылады, тозады. Ал монетаның бір жақсы жері ұзақ уақыт қызмет ететінінде. Осы тұрғыдан алып қарағанда, 200 теңгені тиынға алмастыру тиімді", - деді Мақсат Халық. Экономист болашақта 500 теңгенің де монетаға ауысуы ықтимал екенін айтты.
Мақсат Халық қағаз ақшаның тиынға айналу процесі қандай жағдайда жылдамдайтынын түсіндірді.
"Ұлттық банк инфляциялық таргеттеу саясатын жүргізетінін жақсы білесіздер. Негізгі мақсат – қолымыздағы ақшаның тез құнсызданып кетуіне жол бермеу. 2020 жылы инфляция 4% деңгейінде болады деп болжануда. Одан кейінгі жылдары да сол деңгейді сақтап қаламыз деген стратегиялық мақсат қойылып отыр. Осы міндеттер орындалса, онда қағаз ақшаның тиынға айналуын әлі ұзақ күтеміз. Ал егер елде қаржылық тұрақсыздық болып, әртүрлі фактордың әсерінен стратегия дұрыс жүзеге аспаса, қағаз ақшаның темір монетаға ауысатын күні алыс емес", - дейді маман.
Бүгінгі күні теңге дизайны жағынан ерекше валюталардың біріне айналған. Қазақстан банкноттары жыл сайын халықаралық сайыстарда көш бастап келеді. Ендігі мақсат – еліміздің жалпы қаржы жүйесінің даму тарихын, Тәуелсіздік жылдарындағы ұлттық валютаның қалыптасу кезеңін өскелең ұрпаққа жеткізу.
Ұлттық валютамыз Орта Азиядағы тұрақты валюталардың қатарында. Теңгеміз үш жыл қатарынан - 2011, 2012, 2013 - әлемдегі ең әдемі ақша деп танылып, 18 қорғаныс дәрежесі бар әлемдегі ең қорғалатын валюталардың біріне айналған.
Алғашқы қазақстандық монеталардың дизайнын жасауда суретшілер Виктор Ивженко мен Айрат Исмамбетов жұмыс істеді. Елдің елтаңбасы мен номиналынан тұратын тиындарға қарапайым дизайн таңдалды. Алғашқы теңгелік монеталар үшін дизайн әлдеқайда күрделі болды: суретшілер ежелгі сақ ою-өрнектерін жануарлар стилінде бейнелеуге шешім қабылдады. 1-ден 20 теңгеге дейінгі монеталарда қошқардың, қасқырдың, қанатты барыстың және екі бас әтештің ерекше бейнелері пайда болды.
Бірінші сериядағы қазақстандық монеталар айналымда ұзаққа бармады. 1997 жылдың өзінде олардың орнын біз бүгінге дейін қолданып жүрген елтаңба бейнеленген екінші сериямен алмастырдық. 1-ден 20 теңгелік монеталар мыс-никель қорытпаларымен қапталған болаттан жасалған. 2013 жылға дейін номиналдары 1, 5 және 10 теңгелік монеталар нибрастан - никель мен жезден тұратын сары қорытпадан, ал 20 теңгелік монета никельден, мыс, никель және мырыштан тұратын ақ қорытпадан жасалған. күміс.
1999 жылы Мыңжылдыққа қарай қазақстандық монеталар сарайында «Миллениумның шекарасы» атты күмістен жасалған алғашқы сапалы монета шығарылды. Ол қазіргі заман мен өткеннің нышандары бар екі жылтыр беттерден өте күрделі технологияны қолдану арқылы жасалған.
Көп ұзамай қазақстандық теңге сарайы мерейтойлық және мерейтойлық монеталардың виртуоздық көрсетіліміне қол жеткізді. Беттік шағылысу дәрежесі бойынша қазақстандық монеталар әлемдегі ең үздік монеталар деп танылды. Жалпы, жалбыз өнімдері әлемде Польша, Австрия, Канада және Австралиямен бірге алғашқы бестікке кіреді. Қазақстанда жыл сайын 37-ге жуық жаңа ескерткіш монеталар шығарылады. Тақырыптар өте әртүрлі: көрнекті тұлғалар, салт-дәстүрлер, қолданбалы өнер, сирек кездесетін жануарлар, спорт, археологиялық олжалар, сиқырлы рәміздер.
Ең қымбат қазақстандық монета 2013 жылы ұлттық валютаның 20 жылдығына орай шығарылды. Бұл салмағы 2 килограмм, 999 стандартты алтыннан жасалған, 100000 теңге номиналы бар монета. Ол әлі 28 миллион теңгенің бағасымен сатылуда. Қазақстан ғарыш саласында белсенді қолданылатын бағалы металдан танталдан монеталар шығаратын әлемдегі жалғыз ел. Тантал монеталар сериясы ғарышқа арналған. Үлбі комбайнында олар түрлі түсті тантал берудің арнайы технологиясын игерді. Ғарыш монеталары сериясы көптеген халықаралық марапаттарға ие болды.
Монета сарайы осы күнге дейін ерекше және креативті монеталарды шығаруды жалғастыруда. 2017 жылы монета күміс тұмар түрінде шығарылды - тұмарларға арналған іс. Бұл монетаны нағыз тұмар сияқты ашуға болады. 2013 жылы «Республика меншігі» сериясында «Алманың Отаны» монетасы шығарылды. Көздері нағыз гауһар тастардан жасалған алтын жолбарыспен жасалған 2009 жылғы монета әлемнің 50 монеталары директорларының дауыс беру нәтижелері бойынша жүлдені жеңіп алды.
Трофимова С. В. Наше Отечество. Символы Независимости Казахстана. – Алматы: «8&8», 2012. – 22 с.: ил.
Хайролла Ғабжалилов. Альбом. – Алматы: «Алаш», 2010. – 248 бет.
Қазақстандық валютаның пайда болуы мен дамуы
Created with Mobirise website creator